Χίος: Η μνήμη της γαλαρίας και ο εμφύλιος για το αντιμόνιο

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΛΙΑΛΙΟΥ (από την Καθημερινή)

Γνωρίζετε την ιστορία των μεταλλείων; Δεκάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους τη δεκαετία του ’50 λόγω της απληστίας της εταιρείας και της έλλειψης μέσων προστασίας. Και τότε έλεγαν στους ανθρώπους ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Οταν άρχισαν να αρρωσταίνουν, τους είπαν ότι φταίνε οι ίδιοι που δεν πρόσεχαν. Με τέτοιο παρελθόν, δεν είναι επόμενο να υπάρχουν φόβος και δυσπιστία;».

Ο Σωτήρης Παραδείσης είναι διευθυντής του Γυμνασίου – Λυκείου Βολισσού, στα βόρεια της Χίου. Στην περιοχή αυτή του νησιού, οι μνήμες από τη λειτουργία των μεταλλείων αντιμονίου –ενός σπάνιου ορυκτού που χρησιμοποιείται στην αμυντική βιομηχανία– είναι ακόμη παρούσες. Το κενοτάφιο με τα ονόματα 24 μεταλλωρύχων που δημιουργήθηκε το 2004 στην Κέραμο από συλλόγους της περιοχής είναι αδιάψευστος μάρτυρας. Στην Κέραμο βρίσκονται ακόμη οι είσοδοι από τις «γαλαρίες», δηλαδή τις σήραγγες εξόρυξης, καθώς και τα ερείπια των κτιρίων της εταιρείας.

«Η Κέραμος, το Λαρδάτο, το Καμίνι ήταν τα χωριά των μεταλλωρύχων, που άδειασαν όταν έκλεισαν τα μεταλλεία. Είναι ζήτημα αν η Κέραμος έχει πέντε μόνιμους κατοίκους», λένε η Κωνσταντίνα Μαδιανού και η Σοφία Καπίρη, κάτοικοι της Βολισσού. «Αν ξεκινήσει και πάλι η λειτουργία του μεταλλείου, θα πρέπει να φύγουμε και εμείς, να γλιτώσουμε την υγεία μας», λένε.

Οι απόψεις των τριών κατοίκων της Βολισσού απηχούν σε μεγάλο βαθμό τη στάση της χιώτικης κοινωνίας απέναντι στη δρομολογούμενη επαναλειτουργία του μεταλλείου αντιμονίου. Σχεδόν στο σύνολό τους οι σύλλογοι του νησιού, 117 στον αριθμό, έχουν υπογράψει κείμενο διαμαρτυρίας, ενώ κατά του διαγωνισμού του υπουργείου Περιβάλλοντος έχουν κατατεθεί δύο προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας (έχει προγραμματιστεί να συζητηθούν τον Μάιο).

Για το υπουργείο Περιβάλλοντος, η υπόθεση της Χίου ξεκίνησε πριν από μία δεκαετία περίπου. «Επί υπουργίας Γιάννη Μανιάτη είχε γίνει χαρτογράφηση του ορυκτού πλούτου της χώρας από την ΕΑΓΜΕ (Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών). Το αποτέλεσμα ήταν ένας χάρτης με 114 “πινέζες” και την επεξήγηση καθεμιάς από αυτές», εξηγεί η Αλεξάνδρα Σδούκου, η οποία ήταν μέχρι τον τελευταίο ανασχηματισμό υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας και χειρίστηκε την υπόθεση της Χίου. «Η ΕΑΓΜΕ ξεχώρισε 20 από αυτές, με βάση την οικονομική αξία, την ωριμότητα και την προοπτική τους. Το πόρισμα έμεινε στο συρτάρι μέχρι το 2019, οπότε αποφασίστηκε να ξεκινήσουμε κάποιες πρώτες περιοχές, όπως λ.χ. οι Μολάοι Λακωνίας και η Χίος. Έτσι, άρχισε μια υπηρεσιακή αλληλογραφία ώστε να ζητηθούν οι απόψεις των συναρμόδιων υπηρεσιών. Αφού οι υπηρεσίες γνωμοδότησαν θετικά και παρότι μπορούσαμε να προχωρήσουμε απευθείας στην προκήρυξη του διαγωνισμού, επειδή υπήρχε προηγούμενο αντιδράσεων από άλλες περιοχές αποφασίσαμε να διαβουλευθούμε με την τοπική κοινωνία».

Η ανοιχτή εκδήλωση πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Ιούλιο, με τη συμμετοχή της κ. Σδούκου και υπηρεσιακών παραγόντων. «Η συζήτηση κράτησε πέντε ώρες. Υπήρχαν και σοβαρές ερωτήσεις, υπήρχαν και άνθρωποι που φάνηκε ότι ήθελαν να κάνουν σαματά. Πιστεύω ότι τα δύο τρίτα του κόσμου άκουσαν χωρίς παρωπίδες», εκτιμά η κ. Σδούκου.

«Ακολούθως δεν προκηρύξαμε τον διαγωνισμό, αλλά τον Σεπτέμβριο βγάλαμε την προκήρυξη σε δημόσια διαβούλευση. Συγκεντρώσαμε τα σχόλια και ζητήσαμε να απαντηθούν, με τη βοήθεια και ειδικών καθηγητών από το Πολυτεχνείο. Για ένα διάστημα υπήρχε ησυχία και υποθέσαμε ότι οι περισσότερες απαντήσεις ήταν επαρκείς. Τελικά τον Ιανουάριο προκηρύχθηκε η πρώτη φάση του διαγωνισμού (εκδήλωση ενδιαφέροντος). Και αμέσως άρχισε θόρυβος. Ακόμη και ο δήμαρχος που αρχικά στήριζε την υπόθεση, έβγαλε μια ανακοίνωση ότι είναι κατά. Έγινε πορεία διαμαρτυρίας, υπήρξαν αντιδράσεις. Προσωπικά θεωρώ ότι δώσαμε απαντήσεις. Μάλιστα ανακοινώσαμε από τη Βουλή τη συγκρότηση μιας δεύτερης, καθαρά επιστημονικής επιτροπής (χωρίς τη συμμετοχή του ΥΠΕΝ) για θέματα ασφάλειας και υγιεινής περιβάλλοντος. Στενοχωριέμαι γιατί έχουμε έναν σημαντικό ορυκτό πλούτο, που μένει αναξιοποίητος επειδή δεν θα τολμάμε ποτέ να τον αξιοποιήσουμε λόγω των αντιδράσεων. Ας περιμένουμε να δούμε τι μελέτες θα μας φέρουν οι υποψήφιοι ανάδοχοι. Πώς απορρίπτουμε κάτι χωρίς καν να το εξετάσουμε;».

Ο συγγραφέας Γιάννης Μακριδάκης, κάτοικος της Βολισσού, είναι από τους ανθρώπους που αμφισβητούν ευθέως τις καλές προθέσεις του ΥΠΕΝ. «Ηρθε η κ. Σδούκου με υπηρεσιακούς παράγοντες και εκπρόσωπο των μεταλλευτικών επιχειρήσεων. Μας είπαν ότι θα έρθουν όσες φορές χρειαστεί, να μιλήσουν στην κοινωνία για τους εύλογους φόβους της. Δεσμεύθηκαν πως αν δεν συναινέσει η κοινωνία, το έργο δεν θα γίνει. Μας έδειξαν φωτογραφίες από άλλα μεταλλεία αντιμονίου, υποστηρίζοντας πως όλα θα γίνουν υπόγεια. Και έπειτα προκηρύχθηκε ο διαγωνισμός, χωρίς να έχει γίνει ο διάλογος που είχαν υποσχεθεί. Και είδαμε να περιγράφεται ένα έργο πολύ διαφορετικής κλίμακας και χαρακτήρα από αυτό που μας είχε παρουσιαστεί. Παρότι η κοινωνία έχει εκφραστεί σύσσωμη μέσω των φορέων της εναντίον της εξόρυξης, το ΥΠΕΝ αθέτησε τις υποσχέσεις του και προχωράει τη διαδικασία».

«Βαριές συνέπειες»

 «Η επιφανειακή εξόρυξη είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να μας συμβεί – και αντίθετα από ό,τι μας είχαν αρχικά υποσχεθεί, αυτό φαίνεται ότι σχεδιάζουν», εκτιμά η Μαρία Φραγκάκη, μεταλλειολόγος. «Αλλωστε, αυτό συνέβη και σε άλλες χώρες όπου υπάρχει εκμετάλλευση αντιμονίου, όπως στη Σλοβακία. Ξεκινούν με αποψίλωση και εκχέρσωση, στη συνέχεια σκάβουν σε μεγάλους κώνους, οι οποίοι αποστραγγίζουν όλη την περιοχή. Και μετά έρχονται η εξόρυξη και η επεξεργασία με τις βαριές συνέπειές τους. Επειδή πολλοί επικαλούνται την τεχνολογία, η τεχνολογία αφορά την αυτοματοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας, όχι τις μεθόδους εξόρυξης ή τη μείωση των επιπτώσεων. Απλώς μέχρι τώρα τη “βρώμικη δουλειά” έκαναν η Κίνα και η    Ρωσία. Τώρα θα πρέπει να την κάνει η Ευρώπη».

Ένας από τους συλλόγους του νησιού που τοποθετήθηκαν δημόσια ήταν και ο ιατρικός. «Είναι ένα θέμα που μας αφορά, γιατί άπτεται της δημόσιας υγείας και της προστασίας του περιβάλλοντος», λέει ο πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Χίου, Γιάννης Γεωργιάδης. «Δεν θέλαμε να μιλήσουμε επιπόλαια και αναζητήσαμε βιβλιογραφία. Οπως προκύπτει, υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις τόσο στη δημόσια υγεία όσο και στο περιβάλλον. Και στην τοποθέτησή μας ως σύλλογος είπαμε ότι οι κίνδυνοι αυτοί πρέπει να ληφθούν υπόψη».

«Την κάθετη αντίρρηση την έχουμε πληρώσει»

Ακόμη και όσοι σύλλογοι δεν είναι απόλυτα αρνητικοί δείχνουν να μην εμπιστεύονται την τήρηση αυστηρών όρων και τον έλεγχο από την πολιτεία. «Το νησί είναι αναστατωμένο», λέει ο Γιώργος Τούμπος, πρόεδρος του μεγαλύτερου παραγωγικού συλλόγου, της Eνωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου. «Ο καθένας λέει τη δική του θεωρία και δημιουργείται μια ομιχλώδης κατάσταση και τοξικότητα στην κοινωνία. Είναι απαραίτητο ο δήμος ή η περιφέρεια να χρηματοδοτήσει έναν ανεξάρτητο εμπειρογνώμονα, που να έχει ένα ειδικό βάρος και να παρακολουθήσει από κοντά τα πάντα και να μας συμβουλεύσει τι θα πρέπει να γίνει, μετρώντας και τα θετικά και τα αρνητικά».

«Η ιστορία του αντιμονίου επισκίασε κάθε άλλη υπόθεση στο νησί», λέει ο Γιώργος Κάκαρης, πεζοπόρος – γεωγράφος. «Ως αποτέλεσμα, έμεινε πίσω και η προσπάθειά μας να οργανωθεί και να αναδειχθεί η Χίος ως Γεωπάρκο Unesco. Μια διαφορετική πρόταση ανάπτυξης, με βάση τη φύση και τον πολιτισμό, που ταιριάζει και στη φυσιογνωμία της».

Ο δήμαρχος Γιάννης Μαλαφής προσπαθεί να κρατήσει αποστάσεις από την πολεμική που έχει δημιουργηθεί στο νησί. «Ζητήσαμε από το ΥΠΕΝ να έρθουν να μιλήσουν στο νησί. Θέσαμε τις κόκκινες γραμμές μας για το περιβάλλον, την υγεία και τα νερά. Ζητήσαμε να απαντηθούν όλες οι ερωτήσεις των πολιτών και του δημοτικού συμβουλίου – κάποιες ακόμη απομένει να απαντηθούν. Στη δημοτική επιτροπή είπαμε ότι δεν συναινούμε στην εξόρυξη γιατί δεν έχουν απαντηθεί όλα τα ζητήματα. Κατά τη γνώμη μου, ο διαγωνισμός προκηρύχθηκε πρόωρα, οι συνθήκες είναι ανώριμες».

Ο κ. Μαλαφής δεν επιθυμεί να απαντήσει με ένα «ναι» ή «όχι» αν ο δήμος συναινεί. «Νομίζω ότι η Χίος έχει “καεί” από την κάθετη αντίρρηση, λ.χ. στην περίπτωση του νέου αεροδρομίου που δεν προχώρησε. Η πρώτη φάση του διαγωνισμού αφορά πενταετή έρευνα, με ελάχιστες επεμβάσεις, για να δουν αν είναι εκμεταλλεύσιμο το κοίτασμα. Τόσο για την έρευνα, όσο και για την εκμετάλλευση αργότερα θα πρέπει να κατατεθούν μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ενώ το κράτος θα εισπράξει μισθώματα και ο δήμος ανταποδοτικά οφέλη. Μόνο για την έρευνα θα έρθουν περίπου 100-120 άτομα να μείνουν στην περιοχή. Oλα αυτά δεν είναι αμελητέα, πρέπει να τα ζυγίζουμε. Σε κάθε περίπτωση, είτε γίνει το έργο είτε δεν γίνει, προέχει να μη διχαστεί η χιώτικη κοινωνία, να γίνει σοβαρός διάλογος με επιχειρήματα και όχι αφορισμούς».

Προ ημερών ανοίχτηκαν οι φάκελοι της α΄ φάσης του διαγωνισμού και αποκαλύφθηκαν οι τέσσερις εταιρείες που εκδήλωσαν ενδιαφέρον. «Οι εξορύξεις αντιμονίου στη Χίο δεν είναι βιώσιμες οικονομικά. Oμως θέλουν να τις προωθήσουν επειδή είναι κρίσιμο για την πολεμική βιομηχανία», εξηγεί ο Γιάννης Στεβής, δημοσιογράφος (διευθυντής του astraparis.gr). «Oλα έγιναν fast track. Πολύ πρόχειρα, με έλλειμμα ουσιαστικής ενημέρωσης. Δεν είναι τυχαίο ότι κανένας φορέας δεν τάχθηκε αναφανδόν υπέρ, ούτε καν ο δήμος που “βάζει πλάτη” στο έργο. Νομίζω ότι και η κυβέρνηση και ο δήμος είναι σε δύσκολη θέση. Το συλλαλητήριο που έγινε στις 19 Φεβρουαρίου εναντίον της εξόρυξης αντιμονίου δεν το περίμενε κανείς. Θα πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη ότι η κοινωνία είναι εναντίον τους».

Το ρεπορτάζ αυτό του δημοσιογράφου Γιώργου Λιάλιου, που επισκέφθηκε πρόσφατα τη Χίο, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Καθημερινή